کورگان های خداآفرین، روایتگر فرهنگ چهارهزار ساله ایران زمین

کورگان های خداآفرین، روایتگر فرهنگ چهارهزار ساله ایران زمین

کورگان های خداآفرین، روایتگر فرهنگ چهارهزار ساله ایران زمین

|۱۰:۲۷,۱۳۹۴/۷/۶| 

 

 

 

علیرضا فولادی:  کورگان ها یا 'قبور و سنت های تدفینی گذشتگان' در خداآفرین، تنها نمونه معماری اقوام کوچ روی ایران به شمار می رود که فرهنگ این جنگجویان 'اوراسیا ' را در حدود بیش از چهار هزار سال پیش، روایت می کند.

حفاری های باستان شناسی این گنجینه های مدفون، علاوه بر تامین آثار باستانی موزه ها، گویای جنبه های مادی،معنوی وفرهنگی اقوام کوچ روی ایران با این قدمت خیره کننده است.

مطالعه در مورد معماری، اشیای مدفون و شیوه های تدفین این کورگان ها، اطلاعات مفیدی را در زمینه گاه نگاری، قوم نگاری، روابط اجتماعی و اقتصادی و طبقات اجتماعی به دست می دهد و نقاط تاریک فرهنگ این اقوام را روشن تر می کند.

سرپرست حفاری های باستان شناسی در کورگان های 'جعفر آباد' و 'طوعلی سفلی' خداآفرین می گوید: در بررسی سطحی سال 1386 هجری شمسی، 40 کورگان در یک محدوده ی پنج کیلومتری در حوالی روستاهای 'جعفر آباد' و 'طوعلی سفلی' در شهرستان خداآفرین شناسایی شد.

به گفته 'دکتر فرشید ایروانی قدیم'، در اولین فصل کاوش هشت کورگان بازگشایی و 103 اثر موزه ای شامل 56 اثر فلزی، 40 اثر سفالی، پنج اثر سنگی و 2 اثر استخوانی کشف شد.

وی می گوید: در دومین فصل کاوش این کورگان ها که به مدت 45 روز انجام شد، پنج کورگان بازگشایی و علاوه بر شناسائی معماری آنها، 139 اثر موزه ای شامل 104 اثر فلزی، 28 اثر سفالی،2 اثر سنگی و 2 اثر استخوانی شناسایی شد.

وی در ادامه می گوید: اطلاعات مربوط به اشیاء استخوانی به عنوان بخشی مهمی از داده های به دست آمده از این قبور، علاوه بر اینکه بیانگر تنوع غذایی این اقوام است، نشانگر شناخت جوامع کوچ رو از محیط پیرامون خویش و درک آنان نسبت به اهمیت حیوانات است.

وی می گوید: از مهمترین ویژگی های فرهنگ اقوام کوچ روی ' اوراسیا' که در این کورگان ها مشاهده شد، می توان به حضور اسب و پرورش احشامی مانند گوسفند، بز و گاو، تکامل لگام اسب، ساخت قبور کورگانی و قربانی احشام اشاره کرد.

دکتر ایروانی اظهار می کند: حدود چهار هزار سال پیش در شمال دریای خزر یک گروه متحرک از پرورش دهندگان احشام شناسایی شده اند که گمان می رود به دلیل بحران های زیست محیطی دست به مهاجرت های دورتر به خاطر یافتن چراگاه های مناسب تر زده اند.

به گفته وی این اقوام به عنوان اقوام کوچ رو اوراسیا قابل معرفی می باشند که بر اساس مدارک برجای مانده یکی از مناطق مهاجرت آنان شمال غرب ایران به خصوص حوزه رودخانه ارس بوده است.

 

*** کورگان ها و اعتقاد به دوران پس از مرگ

سرپرست حفاری های باستان شناسی 'کورگان ها' در خداآفرین می گوید: بررسی این کورگان ها و شیوه تدفین آنها سبب شد تا اطلاعات جامعی از این اقوام به دست بیاید و نسبت به بازسازی روابط اجتماعی، اقتصادی، طبقات اجتماعی و ایدئولوژیکی این اقوام در ایران، اقدام شود.

به گفته دکتر ایروانی آثار همراه جسد در این کورگان ها، نشان دهنده اعتقاد آنان به حیات پس از مرگ و اهمیت تدفین است و تدفین سر حیوانات نیز یکی دیگر از الگوهای تدفین در این فرهنگ است.

 

*** زن و مرد از مساوات حقوقی برخوردار بودند

دکتر ایروانی می گوید: تدفین زن و مرد، اهمیت و ارزش جنس مونث و مذکر را در یک سطح نشان می دهد و مساوات حقوق بین آنها را اثبات می کند.

به گفته وی با توجه به اشیا به دست آمده تدفینی از کورگان های ' جعفر آباد' و 'طوعلی سفلی' که متعلق به زنان می باشد، اهمیت این قشر در یک جامعه کوچ روی مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد را کاملا مشخص می کند.

 

*** انس با موسیقی

به گفته دکتر ایروانی به دست آمدن آلت موسیقی از جنس لاک لاک پشت و مضراب آن که از جنس استخوان است، نشان از مانوس بودن این مردم با موسیقی و اجرای مراسم خاص در تدفین دارد.

وی اضافه می کند: قلاب های ماهیگیری و گردنبندهایی از جنس صدف نیز ارتباط تغذیه و معیشت این اقوام را با رودخانه ثابت می کند.

 

*** فلزگری و سفالکاری در بین اقوام کوچ رو رونق داشت

دکتر ایروانی می گوید: کشف آثار زیادی از جنس برنز و آهن و شناسایی قلع 7 درصد در آثار برنزی یافت شده، نشان دهنده توانمندی این اقوام در هنر فلزگری است.

وی می گوید: یکی از داده های مهم باستان شناسی، سفالینه ها هستند؛ سطوح داخلی وخارجی سفال های به دست آمده از این کورگان ها بستر مناسبی جهت اجرای نقش و نگار و ایده ها و اندیشه های مردمان و هنرمندان این اقوام بوده است.

به گفته دکتر ایروانی بر اساس مطالعات آرکئومتری انجام گرفته این کورگان ها به دوره زمانی عصر آهن 2 (900 تا 1200 قبل از میلاد) ایران، قابل تاریخ گذاری است و می توان آن را به فرهنگ اسکیت قدیم منتسب کرد.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان های کلیبر و خداآفرین نیز می گوید: در حفاری های باستان شناسی خداآفرین آثار فرهنگی مربوط به دوره زمانی عصر آهن 2 مورد بررسی قرار گرفت.

وی اظهار داشت: این کورگان ها مربوط به قوم کوچ رو و عشایری اسکیت ها بوده که برای نخستین بار در سطح کشور در این شهرستان شناسایی و به صورت علمی حفاری شد.

به گفته وی گستره زمانی این کورگان ها بر اساس مطالعات باستان شناسی مربوط به هزاره دوم تا هزار اول قبل از میلاد مسیح است.

وی افزود: حوزه فرهنگی این اقوام در جنوب ارس به طور متوسط تا 150 کیلومتر از داخل ارس و به موازات این رود، قابل شناسایی است.

وی گفت: با توجه به اینکه قوم اسکیت ها یک قوم کوچ رو و عشایری بود، هیچ سایت استقراری و سکونت گاه ثابتی برای آنان شناسایی نشده است و بنابراین دارای گورستان ثابت هم نیستند.

وی افزود: آثار به دست آمده از این حفاری در موزه های آذربایجان تبریز و موزه باستان شناسی خداآفرین به نمایش گذاشته شده است.

به گفته وی ادامه حفاری های باستان شناسی کورگان های خداآفرین در صورت کسب مجوزهای لازم قابل پیش بینی است.

 

**کورگان ها، ظرفیت های گردشگری ناشناخته

قایم مقام مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس نیز می گوید: کورگان های حفاری شده از سوی باستان شناسان در داخل محدوده منفصل سه این سازمان قرار گرفته و ظرفیتی کم نظیر برای بخش گردشگری این منطقه به شمار می رود.

به گفته جعفر ملکی، تاریخ و فرهنگ گذشتگان کشور موضوعی جذاب برای گردشگران خارجی بوده و از وجود این کورگان ها در این منطقه می توان بهره برداری های بهینه کرد.

فرماندار شهرستان خداآفرین نیز از احداث موزه ای در داخل محدوده منفصل سه منطقه آزاد ارس برای نمایش آثار به دست آمده از این کورگان ها خبر می دهد.

امین امینیان می گوید: وجود این کورگان ها قدمت تاریخی خداآفرین به اثبات رسیده و با استناد به آن می توان توسعه بخش گردشگری را به عنوان یکی از محورهای اصلی سند تدبیر و توسعه این شهرستان، مطرح کرد.

تا زمان حاضر تنها بخشی از کورگان های این شهرستان بازگشایی شده و تعداد نامعلومی نیز در انتظار کاوش های باستان شناسی و برداشت های علمی است.

شهرستان مرزی خداآفرین در 220 کیلومتری شمال شرقی تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی قرار دارد؛ پل های تاریخی این شهرستان بر روی رود خروشان ارس احداث شده و از دیرباز حلقه های اتصال ایران به منطقه قفقاز بوده است.

منبع خبر: 
خبرگزاری ایرنا