چهارتاقی ساسانی «تُل جنگی»٬ سازه ای استوار و پابرجا

●
چهارتاقی ساسانی «تُل جنگی»٬ سازه ای استوار و پابرجا

خبرنگار اَمرداد – سياوُش آريا :

سازه های تاريخی بر پايه ی ارزش مِهرازی (:معماری) و ديرينگی  و گذر رويدادهای تاريخی بخش بندی شده و ارزش گذاری می شوند. بی گمان سازه های باستانی به انگيزه ی ديرينگی و مِهرازی چشمگير و همچنين شناخت ما از آيين و آداب و زيست گذشتگان ارزش ويژه ای داشته و همواره رسيدگی و نگهداری از آن ها با حساسيت و وسواس بيشتری دنبال شده است. 
اما در برخی مواقع به اين سازه های ارزشمند آسيب های برگشت ناپذيری(:غيرقابل جبرانی) به  انگيزه ی سَرسری کارکردن و بی پروايی (:بی اعتنايی) سرپرستان (:مسوولان) زده میشود.به گزارش اَمرداد٬ گل بود به سبزه نيز آراسته شد. چهارتاقی «تُل جنگی» فراشبند در استان پارس (:فارس) که از آن با نام يکی از آتشکده های بزرگ جنوب کشور نام می برند  مورد بازآرايی های (:مرمت های) کارشناسی نشده جایگرفته و چهره ی آن خدشه دار شده و به هم ريخته است. بهره گيری از کاراسته های (:مصالح) ناهمگون و نبود تجربه و تخصص انگيزه ای شده تا يکی از ارزشمندترين سازه های جنوب استان آسيب ببيند و چهره ی زشت و ناخوشايندی به نمايش گذاشته شود. يکی از مواردی که همواره درباره ی يادمان های تاريخی – فرهنگی از ارزش بالا و حساسيت ويژه ای برخوردار بوده٬ بازآرايی آنان است. در بيشتر موارد سازمان ميراث فرهنگی٬ گردشگری و صنايع دستی به انگيزه ی نبود بودجه ی کافی و تنها برای از ميان نرفتن اين يادمان ها دست به  بِهسازی يا بازسازی(و نه مرمت) يادمان های تاريخی می زند که  در برخی از اين بِهسازی ها ناخودآگاه به سازه آسيب می رسد.
کارشناسان امر نيز همواره بر هر گونه اقدام شتاب زده و کارشناسی نشده خُرده می گيرند. آنان می گويند٬ در برخی از موارد اين بازسازی يا بِهسازی ها آسيب های برگشت ناپذيری به سازه ها زده و چهره ی آن را خدشه دار می کند و در آينده نمی توان اين آسيب ها را جبران کرد و کالبد سازه ناهموار شده و آرام آرام انگيزه ی از ميان رفتن چهرهی بُنيادين سازه ها خواهد شد.سخن درخُور نگرش (:نکته قابل تامل) درباره ی باز آرايی چهارتاقی «تُل جنگی» فراشبند بهره گيری از رشته ی نامرتبط و باستان شناس به جای مرمت گر است. آن هم باستان شناسی جوان و کم تجربه و بدون گرفتن مشاوره از کارشناسان کارآزموده و چيره دست است. در همين زمينه سيامک علی زاده٬ مرمت گر آثار٬ بناها و اشيای تاريخی به اَمرداد گفت : « با نگرش به نگاره های (:تصاوير) پيوست٬ آشکارا (:ظاهرا) اين سازه ی سنگی مورد بازآرايیِ نادرست (:ناقص) جای گرفته است. پرسش اين است که چه رويکرد مرمتی در اين زمينه مورد نگرش بوده است و آيا فرد مرمت کننده مطالعات و آزمايش های بَسنده (:کافی) به عمل آورده است يا نه. دستاورد اين مطالعات چيست؟ برای نمونه در زمينه ی شناخت کاراسته سنگی و ملات های آن پژوهشی انجام گرفته است. انگيزه ی فرسودگی ها روشن شده اند. و آيا از ديدگاه حفاظتی اولويت هايی تعيين شده است. سپس می توان بر پايه ی نتيجه های به دست آمده و با نظر مشورتی شماری آگاه (:صاحب نظر) کارهای بازآرايی را انجام داد. همچنين آيا برای بازآرايی آن به موضوع بوم آورد بودن و کاراسته بومی و اصيل توجه شده است. مطالعه ای در باب سبک سازه و عناصر آن انجامگرفته است؟ برای نگه داشت اصالت آن چه چاره ای انديشيده شده است؟ ». 
دکتر علی زاده در دنباله ی سخنانش افزود : « آن چه که پيداست و ديده می شود بازآرايی های نادرستی (:ناقصی) است که در برخی جاهای سازه انجام گرفته است. تاق تازه بازسازی شده ی ورودی از روی کدام الگو انجام شده که به گونه ی نيم دايره است. و يا ملات های گچی که به گونه ی بد اجرا شده و نمای سازه را زشت کرده است. يا ديوارچينی سنگی که به تازگی انجام شده از ديد چينش سنگ ها و نظم آن ناهمسان (:متفاوت) از اصل آن است و نوعی ناهمسانی شديد پديدار گشته که انگيزه ی مخدوش شدن سازه شده است!». اين استاد دانشگاه چمران تهران در بخش ديگری از سخنانش به اَمرداد گفت : « اين نابسامانی ها نشان می دهد که فرد مرمت گر به گونه ی پَسند خود (:سليقه ای) و بدون تخصص و نظارت کافی دست به اين کار زده است. از اينروی اگر هر کسی بدون تخصص و تجربه کافی و تنها بر پايه ی گرايش و پَسند (:ذوق و سليقه) وارد اين گونه کارها شود در زمانی کم همه ی يادمان هايمان مخدوش و بازآرايی آن ها غير علمی و نا بُنيادين (:غير اصولی) خواهد شد. در نتيجه بايد کارها را به اهل خود واگذار کرد و هرکسی در زمينه ی تخصص های گوناگون بايد همراهی و

مشاوره در زمينه ی کاری خود بدهد. به گونه ی کلی اين کار گروهی به شمار می آيد و مرمت گر٬ باستان شناس٬ معمار و ديگر تخصص های مرتبط بايد حضور داشته باشند». به گزارش اَمرداد٬ چهارتاقی «تل جنگی» از سنگ لاشه و ملات گچ ساخته شده و با سنگ های تراشيده نماسازی شده است. همچنين به باور برخی از باستان شناسان اين يادمان ساسانی جايگاه نگهداری آتش سِپند و سکونت موبدان بوده است. چهارتاقی «تل جنگی» فراشبند با شماره ی 3403 در تاريخ 25 اسپندماه 1379 در سياهه ی يادمان های ملی به ثبت رسيده است.

مرمت های نادرست درون بنا که از زاویه های گوناگون دیده می شود

وضعیت اسفبار مجموعه چهارتاقی تل جنگی فراشبند پا ... از بزرگ ترین آتشکده های جنوب کشور بوده است

چهارتاقی اصلی و آتشکده تل جنگی در فراشبند

شاهکاری از مرمت های تازه در سازه کنار چهارتاقی!؟

بقایای به جا مانده از مجموعه چهارتاقی تل جنگی

بخش فیل پوش یا گوشواره در سازه های چهارتاقی

پشت سازه چسبیده به چهارتاقی که وابسته به این مجموعه است

بخشی از دیواره به جا مانده از مجموعه بزرگ چهارتاقی

مرمت های بسیار بدی که به تازگی انجام شده و به سازه آسیب رسانده است.

وضعیت پشت چهارتاقی پس از مرمت های تازه

گنبد چهارتاقی که درگذشته فرو ریخته است

عکس از سیاوش آریا است.
6744