پایمال کردن گنج پنج هزار ساله در جیرفت

رضوان اناری: سال‌ها قبل از کشف آثار تمدن در جنوب جیرفت، لوح‌های گلی کشف شده در بین‌النهرین از تمدنی بزرگ و ثروتمند به نام "اَرت" (Aratta) نام برده بودند. "ارت" در اثر فرونشستن سیل از جیرفت در جنوب کرمان سربرآورد و بسیاری از آثار آن در همان ابتدا غارت شد.

حال با گذشت شش فصل کاوش باستان‌شناسی، تپه باستانی کُنار صندل و تمدن "ارت" که لوح‌های کشف شده در آن، تاریخ خط را چندصد سال به عقب برد، در 30 کیلومتری جیرفت، زیر پای گردشگران و فرسایش طبیعی روزهای بدی را سپری می‌کند.

تپه در جوار روستای کنارصندل و در میان زمین‌های کشاورزی قرار دارد. یک طرف تپه با چارچوب فلزی و تخته‌های چوبی به صورتی ناقص مسیربندی شده، به طوری که اگر بازدیدکنندگان مراقبت نباشند ممکن است در میان یکی از حفره‌های موجود در مسیر سقوط کنند. اما سمت دیگر هیچ مسیری را برای هدایت گردشگردان پیش‌بینی نکرده، در نتیجه بازدیدکنندگان باید برای دیدن نقش‌برجسته نیم‌تنه انسانی که در آن‌سوی تپه واقع شده، از روی دیوارهای باستانی عبور کنند.

عبور آزادانه گردشگران از روی دیوارها و باقیمانده بناهای تمدن "ارت" فرسایش بسیاری را به این مکان تحمیل کرده است. حتی در برخی موارد، دیوارها به شدت فرسوده شده و آثار عبور بازدیدکنندگان به خوبی مشهود است.

نقش‌برجسته نیم‌تنه انسان در یک محفظه شیشه‌ای قرار داده شده و با وجود پارچه‌هایی برزنتی که محفظه را برای ممانعت از تابش آفتاب پوشانده به شکل کاملا نامناسبی نگهداری می‌شود.

سایر بخش‌های تپه هم از فرسایش باد و باران آسیب دیده‌اند و شکاف‌های عمیق و کانال‌هایی ناشی از عبور آب در تپه ایجاد شده که علاوه‌بر آثار کشف شده، آثار کشف نشده را نیز در مخاطره قرار داده است.

راهنمایی که برای ارائه توضیحات به گردشگران در کنار محفظه نگهداری از نقش‌برجسته ایستاده، برای این پرسش‌ها ‌که چرا دور این مکان حفاظی نصب نشده، چرا مردم آزادانه از روی دیوارها تردد می‌کنند و به این مکان آسیب می‌زنند یا چرا تپه برای حفاظت از آسیب‌های طبیعی مسقف نشده و چرا مراحل اکتشاف ادامه پیدا نکرد؟ پاسخی ندارد.

عبور گردشگران از روی دیوارها و بناهای باستانی تپه

نکته قابل تامل دیگر در کنار صندل، رها بودن صدها هزار قطعه سفال کهن و باستانی است که بسیاری از آنها منقش به نقش‌های مختلفی هستند و اطلاعات زیادی از تاریخ تمدن "ارت" را آشکار می‌کنند. با این حال، همه‌این قطعات به حال خود رها شده و گردشگران با راه رفتن روی آنها، خسارات جبران ناپذیری به این قطعات وارد می‌کنند. همچنین بازدیدکنندگان در میان این سفال‌های رهاشده جستجو می‌کنند و این قطعات را بدون هیچ محدودیت و کنترلی از سایت تاریخی کنار صندل جدا می‌کنند و با خود می‌برند. ‌

حریم تپه‌کُنار صندل نیز مشخص نیست. زمین‌های کشاورزی به فاصله کمتر از 200 متری آن قرار دارند. حتی دور تا دور تپه، با سیم خاردار یا فنس‌های فلزی هم پوشانده نشده تا از زمین‌های اطراف متمایز شود.

این‌جا بلیت فروشی هم در کار نیست. وقتی از یکی از مسئولان که در میان گردشگران، بروشورهای حاوی اطلاعات مربوط به تپه کنار صندل را توزیع می‌کند، می‌پرسم چرا دست‌کم برای تامین هزینه‌های حفاظت بهتر، بلیت‌فروشی‌نمی‌شود؟ می‌گوید: خیلی از کسانی که برای بازدید می‌آیند ناراضی‌اند! این نارضایتی برخی از گردشگران، مساله‌ای نیست که ناآشنا باشد. در راه رسیدن به تپه، یکی از بازدیدکنندگان به ما که از تپه بالا می‌رفتیم گفته بود "آنجا فقط یک تپه خاکی است" و پیشنهاد داده بود برگردیم. شاید همین نگاه، در میان عموم مردم و حتی مسئولین میراث فرهنگی هم باشد که کهن‌ترین تمدن را شرق را بعد از شش فصل کاوش به حال خود رها کرده‌اند.

با این حال، مامور میراث فرهنگی از وضعیت موجود چندان هم ناراضی نیست و معتقد است؛ همین که مردم برای بازدید می‌آیند کمک می‌کند تا با میراث فرهنگی کشور خود آشنا شوند و دست‌کم نگاهی به اطلاعات منتشر شده در بروشور بیندازند و به اهمیت مکانی که در آن حاضر شده‌اند پی‌ببرند.