پاسداری از بازمانده بنای آتشکده گره در استان پارس

چندی است که زنگ خطرچهارتاقی ساسانی بالاده به صدا درآمده و نیازمند توجه و رسیدگی است. اما گویا مدیران میراث فرهنگی هنوز صدای این زنگ را نشنیده‌اند! این بازمانده(:اثر) ملی از نبود ساماندهی و بازآرایی‌های(:مرمت‌های)کارشناسی و اصولی و یک حفاظ و نگهبان، سال‌هاست که رنج می‌برد و مورد بی‌مهری واقع شده است.
اما مهم‌ترین دشواری این یادمان ارزشمند، گذر موتورسواران بومی وکشاورز است که به وسیله‌ی جاده‌ای درکنار این سازه پدیدار شده است.

خبرنگاراَمُرداد-سیاوُش آریا :
چندی است که زنگ خطرچهارتاقی ساسانی بالاده به صدا درآمده و نیازمند توجه و رسیدگی است. اما گویا مدیران میراث فرهنگی هنوز صدای این زنگ را نشنیده‌اند! این بازمانده(:اثر) ملی از نبود ساماندهی و بازآرایی‌های(:مرمت‌های)کارشناسی و اصولی و یک حفاظ و نگهبان، سال‌هاست که رنج می‌برد و مورد بی‌مهری واقع شده است.
اما مهم‌ترین دشواری این یادمان ارزشمند، گذر موتورسواران بومی وکشاورز است که به وسیله‌ی جاده‌ای درکنار این سازه پدیدار شده است. ازدگرسو، ساخت کارخانه‌ی سنگ‌شکن در پایین و بخش جنوبی و جاده‌کشی در باختر(:غرب) آن، خطری جدی برای این چهارتاقی به شمار می‌آید. همچنین با آغاز فصل سرما کشاورزان اقدام به آتش زدن زمین‌های کشاورزی خود می‌کنند که دود و آلاینده‌های شیمیایی آن، زیان‌رسان است و این مهم چند سالی است که رخ می‌دهد و خبرنگار ما در دوسال پیش فَرتورهایی از این رویداد گرفته و همان زمان هم در خبرگزاری‌ها آگاهی‌رسانی کرده است که انگار هیچ بازخوردی نداشته است!
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، ساخت کارخانه‌ی سنگ‌شکن است. این کارخانه دو سه سالی است راه‌اندازی شده و هم‌اکنون افزون‌برتجهیزکارگاه و راه‌اندازی ماشین آلات، عملیات زیرسازی برای دسترسی مناسب‌تر به آن پدیدار شده است.
ازسوی دیگرکانی‌ای(:معدنی)که این کارخانه ازآن سنگ برداشت می‌کند، سنگ‌های رودخانه‌ای و دامنه‌ی رودخانه در نزدیکی میدان(:محوطه) باستانی گِره است. بی‌گمان برداشت سنگ از رودخانه گره در بخش خاوری(:شرقی) این میدان تاریخی، درپایان منجربه از میان رفتن آثار و مانده‌های(:بقایای)کشف ناشده بازمانده از دوران ساسانیان در این میدان خواهد شد.
همچنین شناسنامه‌ای(:تابلویی)که در بازدید دوسال پیش ما درجلو سازه بوده به وسیله‌ی چپاول‌گران از جاکَنده شده و به یکی از پایه‌های چهارتاقی تکیه داده شده است که این کَرده(:عمل)خود هشداری است برای این یادمان ملی.
علی رضا جعفری زند، باستان‌شناس درباره‌ی این چهارتاقی به ما می‌گوید:«این جایگاه در اصل یک شهرباستانی بوده که مجموعه‌ای از آثار در آن وجود داشته که هم‌اکنون آتشکده گِره از آن برجای مانده که از ارزش فراوانی نزد باستان‌شناسان برخورداراست».
دکترجعفری زند در پاسخ به این پرسش که این سازه را «مهرنرسی» ساخته است یا نه، می‌افزاید: «به گفته‌ی" تبری" این آتشکده را مهرنرسی، وزیر خوش نام بهرام پنجم ساسانی برای فرزندانش ساخته است».
میلادوَندایی، باستان‌شناس نیز که بر روی چهارتاقی‌ها پژوهش کرده است درباره‌ی دشواری‌های این یادمان باستانی به اَمرداد می‌گوید:«مجموعه چهارتاقی گِره یکی از ویژه‌ترین(:شاخص ترین) چهارتاقی‌های ایران است که نسبتا سالم برجای مانده است. این بازمانده به شوَند(:دلیل) دارا بودن تالار گردش(:طواف) پیرامون بنای چهارتاقی به گمان بسیار یک آتشکده بوده است، و حتا می‌توان آن را جز آن دسته از آتشکده‌هایی دانست که مهرنرسی، وزیر ساسانی، برای فرزندانش در منطقه‌ی "بارین" برپا کرده بوده است».
وَندایی ادامه می‌دهد:«این مجموعه یک بازمانده‌ی بزرگ را شامل می‌شده است که رَج دیوارها و آوارآن تا بیش از سد(صد)متری پیرامون سازه وتا پایین کوه دنباله داشته است و امروزه نیز قابل پیگیری است».
سردبیرمجله‌ی باستان‌شناسی کَند وکاو، می‌افزاید:«آتشکده گره به گمان فراوان در میانه‌ی دوران ساسانی ساخته شده است و باوجود سفال‌های آغازاسلامی موجود در منطقه می‌توان پیشرفت(:رونق) آن را تا سده‌ی 8 و9 تَرسایی(میلادی) نیز سازگار( متحمل) دانست که برای سخن دقیق آن نیاز به کاوش‌های باستان‌شناسی دارد».
این باستان‌شناس که این یادمان را از نزدیک دیده است در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید:«این بازمانده که نمونه‌ای ویژه از این دست ازسازه‌های ساسانی است شوربختانه(:متاسفانه) در بدترین وضعیت نگهداری و حفاظتی خود به‌سر می‌برد و در یک دهه‌ی گذشته مورد بازآرایی‌های غیرکارشناسی و حرفه‌ای قرارگرفته است که به شکل اصلی این چهارتاقی آسیب رسانده است. همچنین وجود راه خاکی از پایین‌دست این مجموعه به جزییات آن آسیب رسانده و هرروز وضعیتی بدتر از دیروز را تجربه می‌کند. این درحالی است که بازآرایی و زنده سازی(:احیا) این یادمان ملی می‌تواند یک نمونه‌ی خوب گردشگری برای منطقه‌ی بالاده و فراشبند به شمار آید».
به گزارش امرداد، آتشکده گره که در میان مردم بومی به «چهارتاق» ناموَر(:معروف) است در55 کیلومتری کازرون و شمال خاوری روستای بالاده ساخته شده است. این بازمانده که برروی تپه‌ای اَفراشته به رودخانه‌ی گره جای گرفته، ساختمانی چهارگوشه‌ای از سنگ وگچ است که اندازه‌ی هرپهلوی(:ضلع) آن نزدیک 14 متر است وگنبدی سنگی بر فراز آن ساخته شده است. مانده‌های ساختمان‌های ویرانه‌ای که در پیرامون آتشکده وجوددارد، بیانگر این است که این جایگاه درگذشته شهر بزرگی بوده است.
آتشکده گره یاجره با چهارتاقی‌های دیگری که در دوران ساسانی ساخته شده اند، همانندی بسیاری دارد. گفته شده است این چهارتاقی جزو چهارتاقی‌هایی است که مهرنرسی میان کازرون و فراشبند ساخته وتا سده‌ی سوم مَهی(:قمری)آباد بوده است.
این چهارتاقی سال‌ها است که بدون هرگونه دیوارکشی(:حصار) و حفاظت فیزیکی رها شده است. با این‌همه مِهرازی(:معماری) این سازه چنان است که دردرازای این همه سال، خود را از گزند بلایا سالم نگه داشته است. وجود درگاه‌های بزرگ و شکل ویژه سقف آن نیز از دیگر ویژگی‌های مِهرازی آن به شمار می‌آید.
آتشکده گره در21 آبان ماه 1317خورشیدی با شماره‌ی 312 درسیاهه‌ی یادمان‌های ملی ایران به ثبت رسیده است.