پاسخ دین به خشونت در نشست هفته جهانی گفتگوی ادیان

سه شنبه، بيست و دوم شهریور 1384

 پاسخ دین به خشونت در نشست هفته جهانی گفتگوی ادیان   مكان : مرکز گفتگوی ادیان تهران

دین زرتشت كه هزاران سال پیش از سوی اشوزرتشت، پیام آور یكتاپرستی این سرزمین بنیان گذاشته شد، در زمانی گسترش یافت كه پنداربافی، بیداد، ستم و خشونت پیش از پیامبر در بین مردم شكل گرفته و رواج داشت، در آن زمان روحانیانی به نام كَرپ صاحب اندیشه اجتماعی شده بودند و مردم ساده اندیش و نا آگاه را به پنداربافی دعوت و سفارش می كردند آنان در كنار خدایان نیك وسازنده به خدایانی ویران كننده و آسیب رسان نیز باور داشتند كه دیوها نامیده می شدند و برای خنثی كردن خشم و ستم خدایان پنداریِ زیان آور كه موجب خشم در طبیعت به ویژه بروز زلزله، آتش فشان و خشكسالی، آفت ها و بیماری ها می شدند باید قربانی كرد و مراسمی ویژه داشت تا در نهایت خدایان ویرانگر راضی شوند و دست از خشونت بردارند، همكار و همراه با روحانیون پندارباف، فرمانروایانی ستمگر نیز حضور داشتند به نام كاوی ها كه این نظریه و پندار را تأیید می كردند و با خشونت و فشار، مردم را به پیروی از راهكارهای نادرست كرپ ها سفارش و مجبور می كردند. 
پیامبر این شیوه را برای مردم ساده اندیش ایرانی ناروا دانست و در پی پاسخگویی به هر دو گروه آسیب رسان و مبارزه با آنان برآمد از آنجا كه اشوزرتشت سخنان و اندیشه تازه یی برای برخی از پدیده های طبیعی ارایه می كرد، از یك سو برای مردم آن زمان، ناآشنا و باورنكردنی و از سوی دیگر برای كرپان و كاویان نا خوشآیند بود، زیرا بازار آنان را در فریب از مردم، كساد می كرد، به هر روی، پیامبر به مدت ده سال به طبیعت روی آورد و تلاش كرد تا پرسش ها ورازهای زندگی و پدیده هستی را در خلوت با خدای خویش دریابد. 
او برای نخستین بار دریافت كه هستی را آفریننده یی هست و اوست كه هنجاری درست را حاكم بر جانِ جهان كرده است، هنجاری كه خلل ناپذیر بوده و كوچكترین كژی و كاستی و پلیدی در آن راهی و جایی ندارد، پیامبر این هنجار را اشا نامید، اشا یعنی سامان درست و راست كه نه تنها كره زمین و موجودات روی آن خواسته یا ناخواسته از آن پیروی می كنند بلكه بزرگترین كهكشان ها نیز باید از این هنجار پیروی كنند تا بر هستی خود پایدار بمانندو كوچكترین ذره ها نیز برای پویایی و پایداری خود بایستی در راستای قانون اشا با یكدیگر كنش و واكنش داشته باشند تا هستی در نیستی پدیدار شود. 
سعدی، شاعر و عارف این سرزمین با نگرش به بینش اشوزرتشت، چه نیك از این هنجار سخن می گوید و از سویی در پیوستن و هماهنگی با این نظم به انسان هشدار می دهد و بی هنجاری را از سوی انسان نماد بی انصافی می داند. 

ابرو باد و مه و خورشید و فلك در كارند تا تو نانی به كف آری و به غفلت نخوری 
همه از بهر تو سرگشته و فرمان بردار شرط انصاف نباشد كه تو فرمان نبری 

پیامبرِ راستی، بر پایة هنجار اشا برای انسان نیز در زندگی جهانی هدفی ارزشمند و وظیفه یی مقدس یادآوری می كند، در بینش اشوزرتشت هر فرد تنها به یكی از دو شكل رفتاری می تواند از اندیشه خویش بهره بگیرد تا در جمع آفریدگان هستی، هویت خود را در جایگاه انسان هوشمند نمایان سازد یا با آسیب و خشونت به دیگران با خردبیگانه باشد. 
كسی كه از خرد نیك و رسا بهره می گیرد، به سوی دانایی حركت می كند. او شخصی خواهد بود بهنجار! و با هنجار اشا گام بر خواهد داشت و این است كه زرتشت در بینش خود او را اَشَوَن می نامد. اَشَوَن عارفی مینوی است كه در جهان مادی به ارزش های نیك انسانی می اندیشد، او به ابزار دانایی و خردورزی آراسته می گردد و با تلاش خود در گسترش راستی می كوشد. با بداندیشی مبارزه می كند و در آباد ساختن جهان هستی تلاش و كوشش دارد. و شخص مقابل او كسی است كه از خرد و دانایی بهره یی نمی بردو در جهل و نادانی گام برمی دارد اشوزرتشت اورا دْرِگوَنت می نامد. واژة دْرِگوَنت از دروج یا دروغ می آید، این واژه در زبان پارسی به دُروَند تبدیل شده و كسی است كه یا خود، دروغكار است یا از كژاندیش و بیدادگر حمایت و همراهی می كند، دروغكار به پیروی از تعصب و نادانی خود به خشم و خشونت روی می آورد. 
از آنجا كه در اوستا دیو خشم وغضب اَاِشمَه نام دارد و رقیب ایزد سروش و بر ضد صلح و سلامتی است.دروغكار، با اندیشه، گفتار و كردار بد خود تلاش دارد تا به آسیب اجتماعی بپردازد او با ویژه گی های آز، كین و رشك در بین افرادی همانند خود یارگیری می كند و گروهی تشكیل می دهد تا به آزار و خشونت با دیگران بپردازد. 
مولانا نیز تأثیر اندیشه را در رفتار انسان بسیار كارساز می داند آنجا كه می فرماید: 

ای برادر تو همه اندیشه یی ما بقی خود استخوان و ریشه یی 
گر بود اندیشه ات گل گلشنی وَر بُوَد خاری، تو هیمه گلخنی 

در ادبیات اوستا اندیشه دروغكار به دیو نیز تشبیه شده است: 

ای سروش 
ای نماد استواری و بردباری ما را پناه ده 
تا در مقابل حملات دیو خشم وكین استوار بایستیم. 
یسنا 57 بند24 

و به قول فردوسی : 

تو مَردیو را مردم بد شناس كسی كو ندارد به یزدان سپاس 

پس دیو، حیوان بزرگ و غول بی شاخ و دُُُم نیست بلكه مردمان بدی بوده كه خدا را فراموش كرده اند. 
و این است كه در نوشتة آیینی مینوی خرد، باب 41 به توانمندی انسان اشاره می كند: 

تواناترین كس آنست كه با هوا و هوس جنگیده و این پنج عیب رااز خود دور دارد: 
آز، خشم، هوس، ننگ و ناسپاسی. 

حال چگونه باید در برابر بیداد و ستم ، خشونت و مردم آزاری ایستادگی و مبارزه كرد و از جانب دین به خشونت پاسخ داد. 
نخست باید از دین بیشتر بدانیم واژة دین نخستین بار در اوستا آمده است، اصل آن دَاِنَه است به معنی وجدان آگاه وبیدار، یعنی نیروی تشخیص خوب از بد، كه بیگمان پاسخ این نیروی درونی به خشونت، یعنی ایستادگی و دور كردن مردم آزاری و بیدادگری و این امر نیز باید از روی تدبیر و هوشمندانه باشد. 
اشوزرتشت نخستین راه مبارزه را دوری از گمراه كنندگان، ایستادگی در برابر دروغكاران و دوركردن آنان با سلاح پاكدامنی و پارسایی می داند. 

هیچكس نباید به گفتار و دستور شخص تبه كار و گمراه كننده گوش دهد 
چونكه چنین شخصی 
خانه، ده، شهر وكشور را به ویرانی وتباهی خواهد كشید. 

پس بر ما است كه در برابر اینگونه مردم 
با سلاح پاكدامنی و پارسایی ایستادگی كنیم 
و آنان را از خود دور سازیم 
گات ها، سرودهای اشوزرتشت-هات 31 بند18 

پیامبر از پیروانش انتظار دارد كه نخست با پند و اندرز و با یاری از گفتار دلنشین و گفتمان اثر بخش، گمراه، بد اندیش و دروغكار را به راه راستی دعوت كنند تا آنان از خشونت دست بردارند. 

باشد كه با گفتار ایزدی و به یاری زبان خویش 
گمراهان را به بهترین آیین رهبری كنیم 
گات ها، هات 28 بند 5 

در بینش اشوزرتشت سخنان باید قاطع و اثربخش باشد تا توانایی و پیروزی را در برابر آزار و خشونت دروغكاران ایجاد كند. 

به راستی آموزش واقعی و خردمندانه شخص پارسا 
بهتر از هر چیزی است 
ای خداوند خرد 
در برابر كسانی كه مرا تهدید می كنند و می ترسانند، توانا هستم 
زیرا من در مقابل آزارهای دروغكاران 
با سخنانِ قاطع خود مبارزه خواهم كرد 
گات ها، هات 32 بند16 

و در این راه پیامبر از خداوند كمك می خواهد تا توان و نیرویی به او بدهد تا بر این خشم چیره شود. 

ای اهورا 
من و یارانم را نیرو بخش 
تا خشونت و آسیب دروغكاران را برطرف سازم 
كسی كه با اندیشه و گفتار و كردار 
دروغكار را در كارهایش ناكام می سازد 
و یا به او نیكی می آموزد و راه می نماید 
وظیفه خود را انجام داده است. 
گات ها، هات 33 بند2 

اشوزرتشت همواره با گروه راستان و نیك اندیشان همراه است و به آنان راهكارهای مناسب پیشنهاد می كند، او در گفتارِ دیگری سفارش می كند تا در برابر ستم و خشونت ایستادگی باید كرد. 

ای كسانی كه به اندیشة نیك پیوسته اید 
و با را مرد افزاینده همكار شده، راستی می گسترید 
جلو خشم را بگیرید و در برابر ستم بایستید 
گات ها، هات 48، بند7 

پیام آور این سرزمین برای یاران و همراهان خود آرزوی زندگی دراز ونیك را دارد تا انسان توانایی آن را داشته باشد كه در برابر دروغكاران ایستادگی كند، از آنان روی گردان شده، به مبارزه برخیزد و آیین راستی را به خوبی گسترش دهد. 

آرزومند یك زندگانی دراز و سالم هستم 
تا بتوانم در برابر دروغ پرستان 
هر چه بیشتر ایستادگی كرده و بر آنان پیروز گردم 
گات ها، هات 43، بند13 

تا بتوانم آیین تو را به خوبی بگسترانم 
و آنانكه به فرمان تو و دستورهای تو گوش می دهند 
بیاموزم تا از دروغ پرستان روی بگردانند و با آنان به ستیزه برخیزند 
پیام زرتشت، هات 43، بند 14 

در این راستا بوده كه جان باختن برای رسیدن به ارزش های نیك انسانی و دانش نیك برای همه مردم در این سرزمین به صورت انگیزه و ایمان درآمده است. 

پیامبر می فرماید: 
دروغكار به كارهای خطرناك می پردازد 
هركس كه با نیروی خود و یا حتی جان خود 
در برابر او بایستد، مردم را به سوی دانش نیك راه می نماید 
گات ها، هات 46، بند 4 

و با همین راهكار و بر مبنای این اندیشه برتر بوده كه در تاریخ و فرهنگ این كشور همواره جان باختن از ارزش ها به حساب آمده و در برابرفّّّّر و شكوه سرزمین ایران، جان سپردن از افتخارها به شمار آمده است.به قول فردوسی: 

چو ایران نباشد تن من مباد بدین بوم و بر زنده یك تن مباد 
بیاسر به سر تن به كشتن دهیم از آن به كه كشور به دشمن دهیم 

مبارزه كردن و ایستادگی در برابر خشونت دشمنان و دروغكاران با هر وسیله و جنگ افراز ممكن است زیرا آنان به خانه و كاشانه انسان آسیب وارد می كنند و دفاع در برابر آنان زندگی را از تباهی نجات می دهد 

در هات 31 بند 18 از گات ها، اشوزرتشت می فرماید: 
با هر وسیله و جنگ افزار 
در برابر دروغكارانی كه به خانه وده وشهرحمله می كنند 
و آنها را به تباهی می كشانند، مبارزه كنید. 

نتیجه این كه زرتشت، پیامبر راستی است و از دروغ و دروغكار بیزار است ، او باور دارد كه خشونت، ظلم، ستم و بیداد نباید در روابط بین انسان ها باشد زیرا انسان موجودی هوشمند است و هنگامی كه از ابزار خردمندی بهره می گیرد سزاوار گزینه ها و رفتارهای غیر انسانی نیست، پیامبر بر اساس قانون اشا به صلح و مهربانی و گسترش در جهان آرزومند است 
چنانچه در هات 29 بند 3 به آن اشاره می كند: 

بر پایه قانون راستی 
با محبت و مهربانی 
اتحاد و دوستی جهانی را باید به وجود آورد 

و بر مبنای همین خواسته و آرزو است كه پس از آن در فلسفه یونانی به ویژه افلاتون از مدینه فاضله در جامعه انسانی یاد شده است. 
اشوزرتشت آرزومند پایان جنگ و خون ریزی به هر دلیل در بین انسان است، او به آرامش ، آشتی و آبادی می اندیشد و در این بینش برای نابودی خشونت و آسیب بد خواهان دست یاری به سوی خداوند برافراشته دارد. 

پروردگارا 
من زرتشت و یارانم را یاری كن 
و نیرو بخش تا آزار بد خواهان را 
از میان بر داریم 
گات ها، هات 28 بند 6 

یكی از افتخارهای اندیشه این سرزمین این است كه هیچگاه جنگ وخون ریزی برای گسترش دین یا كشورگشایی صورت نگرفته بلكه هرگاه دشمن و دروغكاری بر این سرزمین تاخته است در برابر خشونت ایستادگی شده است. 
در بینش زرتشت، نخست از راه كلام و سخنان منطقی و با پارسایی دروغكار را باید به راستی دعوت كردو چنانچه هیچكدام موثر نشد، با هرگونه ابزاری كه كارساز است باید از گسترش دروغ و خشونت و بیداد جلوگیری نمود و از بذل جان نیز دریغ نكرد. 
و با همین نگرش داریوش در سنگ نوشته به یادگار مانده از اهورامزدا آرزو دارد تا این سرزمین را از خشكسالی، دروغ و دشمن به دور بدارد 
در پی انگیزه زرتشتیان و پیروان آیین راستی در نیایش های خود اشاره به دوستی و مهر دارند و در نماز روزانه خود از اوستا و در سرود مَزدیسنوُ اَهمی، ایمان و اقرار به پیروی از آیین راستی اشوزرتشت را دارند 

برمی گزینم كیش مزدیسنا را كه آورده زرتشت است و استوارم بر این كیش 
می ستایم اندیشه نیك را، گفتار نیك را و كردار نیك را 
می ستایم دین نیك مزدیسنارا 
كه نكوهندة جنگ و خونریزی 
و ستایشگر آشتی و از خود گذشتگی و پارسایی است 
و بیگمان این سرودهای مینوی است كه در اندیشه عارفان و شاعران ایرانی نیز اثر بخش بوده است 
هنگامی كه حافظ در شاهكار خود می فرماید: 
وفا كنیم و ملامت كشیم و خوش باشی كه در طریقت ما كافریست رنجیندن 
اشاره به فرهنگ ارزشمند این سرزمین دارد. 

ایدون باد