هوم و هما

تاریخ پست:1395/6/29 12:28

استوره‌هایی که تاریخ را می‌سازند

هوم و هما

زهرا زیوری مادام

هوم گیاهی سپندینه(:مقدس) نزد ایرانیان و هندیان است که در «اوستا» به دو گونه می‌آید؛ یکی گیاه هوم که از افشره‌ی آن گونه‌ای آشامیدنی آیینی به نام «پرَاهَوم» تهیه شده و در مراسم ستایش و نیایش (یَزِشن) بهره می‌برند و دیگری نام ایزدی است که نماد و نگه‌دارنده‌ی گیاه هوم است و در اوستا بخشی از «یسنه» به نام «هوم یشت» را از آن خود کرده است. هوم در شاهنامه‌ی فردوسی نیز نقش مرد پرهیزگاری را دارد که در کوه به سر می‌برد.

«هما» به چم(:معنای) همایون و فرخنده، نام پرنده‌ای است که در افسانه‌ها آمده است در کشورهای قدیم هرگاه پادشاهی درمی‌گذشت و جانشین نداشت، هما را به پرواز در می‌آوردند و بر سر هرکه می‌نشست او شاه می‌شد. در شاهنامه نیز هما و خواهرش «به‌آفرید»، در جنگ ایران و توران گرفتار تورانیان می‌شوند و اسفندیار آنان را می‌رهاند.

همچنین این گیاه در پیوند با بسیاری از آیین‌های اقوام ایرانی از جمله قوم «سَکاها» بوده است. سکاها دسته‌ای از مردمان کوچ‌نشین ایرانی‌تبار بودند، که قدمت آن‌ها به پیش از هخامنشیان بازمی‌گردد. آنها در درازای تاریخ از درون آسیای میانه یعنی از ترکستان چین تا دریای «آرال» و خود ایران و از این نواحی با فاصله‌هایی تا رود «دُن» و از این رود تا رود بزرگ «دانوب» پراکنده بودند. سکاها دارای آیین‌های ویژه‌ای بودند که نوشیدن هوم یکی از مهم‌ترین آن‌ها بود. به‌گونه‌ای که در طول تاریخ ما آن‌ها را با نام «سکاهای هوم‌نوش» نیز می‌شناسیم.

همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، هوم در قالب ایزدی بر افرادی پدیدار می‌شود و نوشابه‌ی هوم به آن‌ها می‌دهد که زمینه‌های خوشبختی و فرخندگی آنان را فراهم می‌آورد و به آنان پسرانی اَشَوَن و نیکو می‌بخشد. ایزد هوم جمشید را به ایزد «ویونگهان» داد که در او نه مرگ بود و نه پیری؛ ایزد هوم «فریدون» را به «آتبین» داد که «اژی‌دهاک» را شکست داد؛ «اورواخشیه» و گرشاسب را به «اترت» داد که اولی داوری دادگذار و دومی جوانی زبردست و نیرومند بود و در آخر زرتشت را به خاندان پوروشسب داد که پاک و دیوستیز و پیرو دین اهورا بود. همچنین ایزد هوم نیرو بخش است و زنان زاینده را پسران نامور می‌بخشد و منشا پاکی و فرزانگی است. درمان‌بخش و دور دارنده‌ی مرگ و پیوسته است با کردار و گفتار و اندیشه نیک. از سوی دیگر، نوشابه‌ی آن در آیین هوم در گاهانبارهای همگانی نیروی جسمی و روحی مضاعفی به پیروان زرتشت می‌بخشد. همچنین هوم در اندیشه‌ی خلاق فردوسی مردی است پرهیزگار و عابد که تقریبا نقش ایزد هوم را به خود گرفته است. هما نیز همایون است و می‌تواند به هر آن‌که می‌خواهد نازل شود و خوشبختی بخشد و مانند ایزد هوم زندگی بهتر و کامروایی را به ارمغان می‌آورد و شاید هما را بتوان هم‌ریشه‌ی هوم دانست.