درروستای صخره‌ای میمند، تاریخ ورق می‌خورد

در این روستای صخره‌ای تاریخ ورق می‌خورد

|۱۱:۴۹,۱۳۹۴/۴/۲۳|

 فرزانه لشکری: روستای میمند کرمان بی‌شک یکی از باستانی‌ترین سکونتگاه‌های بشر در جهان است که از دوازده هزار سال پیش تاکنون همچنان پا برجاست و به حیات خود ادامه می‌دهد.
 میمند روستایی صخره‌ای با مردمانی با روح نرم و لطیف، روستایی دست‌کند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است که انسان‌ها خدایان خود را در بلندای کوه‌ها جستجو می‌کردند و کوه مظهر صلابت و قدرت و الهه عزم و اراده و ایمان تلقی می‌شد.
این بنای دست‌کند باستانی، بی گمان از نخستین سکونتگاه‌های بشری در ایران به شمار می‌رود، دورانی که هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و کوه‌ها را مقدس می‌شمردند، اعتقادی که بعدها نیز جلوه تاریخی و مذهبی داشت، همانگونه که حضرت موسی(ع) در کوه «طور» به عبادت و عبودیت می‌پرداخت و پیامبر گرامی اسلام نیز درغار و کوه حرا به پیامبری مبعوث شد. به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسان‌هایی با تیشه عشق، همت و حمیت و با اراده و عزمی راسخ، فرهاد گونه دل سنگ‌ها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروز پس از گذشت سالیان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی به شمار می‌رود.

تاریخچه میمند
به عقیده محققان هسته اولیه روستای میمند متعلق به زمانی است که ایرانیان مهر پرست بوده‌اند و آنها را مقدس می‌شمرده‌اند. آنها تاریکی غارها را برای عبادت برگزیده و مرده‌های خود را درون دخمه‌های کنده شده در کوه قرار می دادند و بدین ترتیب در میمند تعدادی عبادتگاه و مقبره بنا شده است. بر اساس دانسته‌های جدید تاریخ، ظهور زرتشت 6000 سال قبل از میلاد مسیح است و لذا قدمت میمند حداقل 6000 سال پیش از میلاد مسیح است. نقوش 10 هزار ساله و سفال‌های 6000 ساله از جمله مستندات مکشوفه‌ای هستند که تاریخ میمند را گواهی می‌دهند.
هنوز کسی واقف نیست که این مجموعه به دست چه کسانی بوجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده، اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت است، چون در آن زمان و با آن وسائل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعه با عظمتی با معماری بی‌نظیر قابل تحسین است.
عده‌ای از محققان نیز معتقدند که مهرپرستان از غارهایی که با دست در دل کوه کنده‌اند فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده می‌کردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی از آب و هوا و یا هر عامل محیطی مؤثر دیگری، این غارها را برای سکونت برگزیده‌اند. آئین مهرپرستی قبل از ظهور آئین زرتشت در ایران رواج داشته و تا مدت‌ها پس از ظهور وی نیز ادامه داشته است.
میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده است، این تمدن در ابتدا برگرفته از آئین مهرپرستی و بعد از آن آئین زرتشت بوده است. در زمان ساسانیان شهربابک به عنوان زادگاه بابک سرسلسله ساسانی مورد توجه خاص آنها بوده است. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران مردم میمند که به آئین زرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرفتند.

جشن ملی ثبت جهانی میمند در مهرماه
حالا این اثر تاریخی در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده و قرار است جشن ملی ثبت جهانی میمند با شکوه هر چه تمام‌تر برگزار شود.
استاندار کرمان در این خصوص می‌گوید: ثبت روستای صخره‌ای میمند در فهرست میراث جهانی، حاصل تلاش مجدانه مجموعه دستگاه‌های اجرایی کشور و استان کرمان و به خصوص مسئولان و کارشناسان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و راهی طولانی برای دستیابی به این موفقیت طی شد.
علیرضا رزم حسینی ادامه می‌دهد: این روستای تاریخی، پس از ارگ بم و باغ شاهزاده ماهان سومین اثر تاریخی ثبت شده استان کرمان در فهرست میراث جهانی یونسکو است که با قدمت چند 1000 ساله از نخستین سکونتگاه‌های بشری و از مواریث باستانی ایران است.
وی می‌افزاید: جشن ملی ثبت جهانی روستای صخره‌ای میمند در مهرماه سال جاری برگزار می‌شود.
استاندار کرمان با بیان اینکه این جشن در قالب کنفرانس بین‌المللی و سخنرانی چهره‌های بزرگ بین‌المللی برگزار خواهد شد، می‌افزاید: همچنین لوح رسمی ثبت جهانی در محل میمند با حضور کارشناسان یونسکو و مسئولان کشوری نصب خواهد شد.
رزم حسینی با بیان اینکه در این اثر تاریخی حیات و زندگی برقرار است، می‌گوید: با ثبت جهانی میمند این روستای تاریخی، دیگر تنها متعلق به شهر بابک، کرمان و ایران نیست و باید به آن با دید جهانی و بین‌المللی بنگریم و همه گردشگران از سراسر جهان می‌توانند از آن بازدید کنند و یونسکو در طول کار حمایت خواهد کرد تا اثر زنده و ماندگار بماند.
استاندار کرمان می‌گوید: همچنین پرونده ثبت جهانی قنات‌های ایرانی که از کرمان قنات‌های بم و جوپار مد نظر است چندین سال در دستور کار قرار گرفته و قرار است سال آینده در نشست یونسکو در استامبول ترکیه مطرح شوند و از این رو اقداماتی برای کامل شدن پرونده این قنات‌ها و فراهم کردن شرایط برای ثبت جهانی آن صورت گرفته است، ضمن آنکه برای ثبت جهانی کلوت‌های شهداد و قلعه شفیع‌آباد و باغ فتح‌آباد نیز برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گرفته تا نخستین استانی با این تعداد اثر جهانی باشیم .

«میمند» به چه معناست؟
معاون گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان نیز در خصوص «میمند» می‌گوید: میمند در 38 کیلومتری شمال شرقی شهرستان شهر بابک در عرض 30 درجه و 16 دقیقه و طول 55 درجه و 25 دقیقه قراردارد. ارتفاع آن از سطح دریا 2240 متر و وسعت آن 420 کیلومتر مربع است. این روستا بین شهرهای یزد، کرمان و شیراز قرار دارد. میمند در دهستان میمند، در شهرستان شهربابک و در استان کرمان واقع شده است.
محمد جهانشاهی ادامه می‌دهد: واژه میمند به تعابیر مردمانش و آنچه که تاریخ نگاران در پیرامون آن نقل می‌کنند، معانی متفاوتی دارد. عده‌ای معتقدند لغت میمند، از دو واژه «می» و «مند» تشکیل شده که «می» به معنای شراب و «مند» به معنای مست و مستی است و چون این روستا قبل از اسلام حفر شده، مردان این نواحی «می»، می‌نوشیدند و مست می‌شدند و حفره‌های روستا را در اثر مستی می کنده‌اند که بر همین اساس آن را میمند نامیده‌اند.
جهانشاهی با بیان اینکه عده‌ای عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مبارکی بوده است، می‌گوید: عده ای نیز بر این باورند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کرده و چون در این ناحیه اقامت گزیده‌اند، آن را میمند نام نهاده‌اند.
وی می‌افزاید: مجموعه‌ای از آثار بسیار قدیمی همچون خانه‌های صخره‌ای پراکنده معبد، قلعه و برج‌های مختلف (مربوط به هزاران سال پیش) وجود دارد که میمند را از یک روستا به یک مجموعه با تمدن خاص تبدیل می‌کند.
معاون گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان می‌گوید: آنچه مورد اهمیت و بی‌شک بر نحوه شناخت میمند اثر گذاشته این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نمی‌آید، یعنی در فضای باز ساخته نمی‌شود، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل می‌گیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید توده‌ای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازه‌های مختلف کنده شده است که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غیره است. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای بوجود می‌آید که اشیاء و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان می‌کردند.
وی ادامه می‌دهد: کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک کیچه است. یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد. همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاق‌ها متفاوت است و همانگونه که ذکر شد نام هر واحد کیچه (kiche) است. جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچه ها با پرده‌ای پارچه‌ای انجام می‌شود. کلیدون در دیوار کنار درب نصب می‌شود، کلید را در آن قرار می‌دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد. درجه حرارت این اتاق‌ها حدود پنج درجه متفاوت از بیرون است. در سال 1383در بهمن ماه در حالی که در بیرون حرارت 10 درجه سانتیگراد بود، در درون 15 درجه و در خرداد ماه 1384 در حالی که بیرون 24 درجه سانتیگراد بود در درون 18 درجه سانتیگراد بود. ایجاد اجاق و در زبان محلی دیدون (didon) در درون اتاق‌ها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنه اتاق‌ها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاق‌ها باعث شده تا بدنه داخل اتاق‌ها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاق‌ها شود و متأسفانه چون دیگر در خیلی از اتاق‌ها آتش افروخته نمی‌شود باعث شده تا خاک سقف‌ها به آهستگی ریزش پیدا کند. اندازه این اتاق‌ها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، یک اتاق 3 در 4 به بلندی 1.90 تا 2.10 متر معمولی است و بزرگ‌ترین کیچه از 90 مترمربع تجاوز نمی‌کند. کفپوش‌ها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه در اندازه‌ها و سایزهای متفاوت موجود است. تعداد کیچه‌ها در خود روستا 406 عدد و تعداد اتاق‌ها 2560 عدد است.
وی با بیان اینکه ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود، می‌گوید: روستای 3000 ساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را به‌خوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی - طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد.
جهانشاهی می‌افزاید: جایزه ملینا مرکوری جایزه‌ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی) به آثاری اهدا می‌شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد.

خصوصیات طبیعی میمند
معاون گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان در مورد خصوصیات طبیعی میمند می‌گوید: آب و هوای میمند از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگی‌های آن زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است. روستای میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و این دشت در فاصله شهر بابک و میمند قرار داشته و در گذشته پوشیده از درختان پسته و بادام وحشی بوده است که در حال حاضر محدود به دشت‌های اطراف روستای میمند می‌شود. کمی نزدیک‌تر به روستای میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود. دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک پشت، خرگوش و... است. به علاوه در کوهستان‌های میمند نیز حیوانات وحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان شکاری یافت می‌شود.
جهانشاهی ادامه می‌دهد: چندین رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه شده است. کشاورزی در میمند همچون سایر آثارطبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا می‌دهد. در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می‌گیرد. طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاهای اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا در کنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه میمند می‌گذرانند.
وی در خصوص اقتصاد و فرهنگ و مردم میمند نیز می‌گوید: اقتصاد مردم میمند بر سه محور کشاورزی، دامداری و قالیبافی می‌چرخید که در این میان قالی‌بافی نقش بسیار مهمی داشته است به گونه‌ای که در حال حاضر نیز قالی میمند از بهترین قالی‌های کرمان بوده و شهرت جهانی دارد. علیرغم ورود تکنولوژی به زندگی روستاییان، مردمان میمند از همان ابزارهای سنتی برای برآوردن نیاز خود استفاده کرده و کمتر به ابزارهای مدرن روی آورده‌اند.
جهانشاهی به گیاهان دارویی منطقه میمند نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: گیاهان همواره در محیط زیست میمند وجود داشته و گیاهان دارویی در این منطقه نقش مهمی را ایفا نموده‌اند. آنچه مسلم است، انسان برای رهایی از درد و درمان بیماری‌ها در گذشته و حال بهترین شیوه را، استفاده از داروهای گیاهی در نظر داشته است و منطقه میمند از این امر مستثنی نیست.
و اما حمام، مدرسه، مسجد و حسینیه میمند از جمله مکان‌های دیدنی میمند هستند که نظر گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کنند.
جهانشاهی در این خصوص می‌گوید: حمام میمند که مثل خانه‌های آن در دل سنگ کنده شده یکی از عجایب این خانه‌ها است که به‌صورت حمام‌های سنتی دارای خزانه بوده و طبق روایات مردمان آنجا که به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نکات بهداشتی در آن رعایت می‌شده است. ساختمان این حمام بدین طریق است که: کوچه‌ای آنرا به داخل دالانی وصل می‌کند یعنی اول مانند دیگر حفره‌های آن کوچه کنده شده و این کوچه در انتها به دالانی ختم می‌شود پس از دالان یعنی در وسط آن دری است که به رختکن حمام متصل می‌شود این رختکن دارای حوضی در وسط و سه سکو در اطراف است که درب دیگری آن را به صحن حمام وصل می‌کند در پایین صحن خزانه‌ای کنده شده که سنگی است و منفذی هلالی شکل آنرا به صحن وصل می‌کند که برای برداشتن آب بوده در وسط خزانه گودالی است که جای قرار دادن دیگی برای گرم کردن آب بوده و در پایین و پشت این چاله دالانی است که درب آن به خارج حمام باز می‌شده که آتش خانه و محل بر افروختن آتش در زیر حمام قرار داشته است. برای گرم کردن حمام منفذی بوده که دود در آن می‌پیچیده و آنرا گرم می‌کرده که پس از گرم شدن گرفته می‌شده است. و اما در طرف راست خزانه حوضی بوده که محل شستن پا و آب کشیدن آن بوده است و در طرف چپ حمام بریدگی کوچکی برای نظافت بوده است. طریقه حمام کردن به این ترتیب انجام می‌گرفته است که حمامی در جلو خزانه می‌ایستاده و بدن مراجعه کنندگان را بوسیله ظرفی با ریختن آب خیس می‌کرده که پس از چرک کردن و ریختن آب دوباره و تمیز شدن بدن فرد می توانسته برای غسل کردن داخل خزانه برود و پس از انجام غسل از سمت راست یعنی اطاقی که حوض در آن بوده خارج می‌شده و پای خود را آب می‌کشیده است. از نکات عجیب در این حمام آن است که سوراخی در بالای صحن و رختکن قرار دارد که سنگی مرمر بر روی آن گذاشته‌اند که این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعکس می‌کند و در واقع منبع نور حمام است. علاوه بر این دیگر منابع روشنایی حمام عبارتند از: روغن گیاهی بنام (کن تون) یا کنده خشک پوسیده‌ای که کمتر دود می‌کند. ریشه گیاهی بنام (جلا) که نوعی خار بوده و از آن کتیرا به عمل می‌آورند و چراغ موشی، اما اکنون این حمام برق کشی شده است.

مدرسه میمند
وی در خصوص مدرسه میمند نیز می‌گوید: مدرسه قدیم روستا، به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شده است، با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسکونی است. به طور کلی هرچه از ابتدای کیچه به عمق آن می‌رویم ابعاد کلاس‌ها گسترده‌تر می شود و این، به دلیل افزایش ضخامت بوده است. طول کیچه مدرسه که در کوه کنده شده حدود 18 متر و عرض آن از ابتدا تا انتها بین 15 الی 6 متر متغیر است. در مجموع این مدرسه دارای پنج فضا است که از آنها به عنوان کلاس و دفتر استفاده می‌شد. دو تا از این فضاها در امتداد کیچه و سه تای آنها در سه طرف ایوانی به ارتفاع سه متر است که در انتهای کیچه کنده شده قرار دارد. حجاران میمندی این کلاس را در انتهای کیچه ساخته‌اند. زیرا ضخامت سقف به مرور که به عمق می‌رویم بیشتر می‌شود. در جلوی کیچه مدرسه، حیاط بزرگی قرار دارد که به سنگ خشکه چین محصور شده است. و درون آن درختی بنام (تایی ) وجود دارد.

مسجد و حسینیه میمند
جهانشاهی ادامه می‌دهد: مسجد میمند نیز مولود تغییراتی است که در یک یا چند واحد مسکونی داده شده است. این مسجد در حدود 120 متر مربع وسعت دارد و شکل آن مدور و نامنظم است بعد از عبور از راهرویی به پهنای 1.5 متر به صحن مسجد می‌رسیم. سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شده است. محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود یک متر است. حجاران میمندی که آثار و نشانه‌های تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است در ر مسجد طاقچه‌ها، محراب و منبر سنگی ایجاد کرده‌اند. علاوه بر این در طرفین ورودی مسجد، در بدنه دیوار، طاقچه ‌ایی مخصوص قرار دادن کفش ایجاد کرده‌اند. کف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالی‌های دستباف میمندی، کف سنگی آن فرش شده است. این مسجد هیچگونه منفذی برای نور گیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تامین می‌شود بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال 1240 هجری قمری برمی‌گردد.
وی در مورد حسینیه روستای میمند نیز می‌گوید: حسینیه میمند، در وسط روستا قرار دارد و دارای سه ایوانچه با طاق گهواره‌ای است که در انتهای آنها ورودی‌های حسینیه قرار دارند بنای حسینیه از تجمع چند منزل مسکونی صخره‌ای ایجاد شده و تمامی اجزای آن از سنگ تراشیده شده‌اند فضاهای داخلی حسینیه دارای پلانی نامنظم بوده و 200 مترمربع مساحت دارد که چهار ستون قطور مستطیل شکل ایستایی آن را حفظ می‌کنند در گذشته یک منبر سنگی چسبیده به زمین و متکی به اولین ستون کنار ورودی حسینیه وجود داشته است که اخیرا آنرا تراشیده‌اند و به جای آن منبر چوبی قرار داده‌اند. ارتفاع سقف حسینیه در بعضی از نقاط آن 1.80 و در نقاط دیگر، 2.30 متر است. حسینیه میمند همچون سایر بناهای صخره‌ای فاقد هرگونه تزئین و اندودی است و در آن کتیبه‌ای که اشاره‌ای به تاریخ حسینیه کرده باشد وجود ندارد این در حالی است که بنای حسینیه مدام در حال تغییر بوده و در دوره‌های مختلف فضاهایی به آن اضافه شده است تا مساحت داخلی آن جوابگوی ساکنان باشد.
 میمند روستایی به قدمت تاریخ و به شیوه کاملا سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی منتظر گردشگران داخلی و خارجی است، در سفرهای تابستانی خود حتما جایی را برای تماشای روستای تاریخی میمند خالی بگذارید تا با حضور در میمند مسافر تاریخ شوید.