جشن نیكوكاری، داد و دهش در فرهنگ زرتشتیان

چهاردهم اسفند ماه هر سال به عنوان جشن نیكوكاری نامگذاری شده است. این جشن در گاه شماری زرتشتی ‌که هر روز آن نامی برای خود دارند،" وَرَهرام "روز نام داد، وَرَهرام نام یكی از روزهای خجسته در آیین زرتشتی و هنگامی است كه در هر ماه زرتشتیان به نیایشگاهی که به نام شاورهرام ایزد نیز معروف گشته است رفته ضمن نیایش خداوند یكتا به داد و دهش نیز می پردازند. چهاردهم اسفند، آخرین روز ورهرام در هرسال است که روز نیکوکاری نیز نام گرفته است. داد و دهش در فرهنگ نیاکان ما از دیرباز جایگاه ویژه یی داشته است. 

بینش اشوزرتشت بر مبنای نیكی و نیكوكاری استوار شده است. این آموزگار راستی از انسان ها می خواهد تا در زندگی دیگران نیز نقش سازنده و نیك داشته باشند و به همین روی در پیامش " خوشبختی را از آن كسی می داند كه در پی خرسندی دیگران باشند." 
اشوزرتشت پیروانش را به یك پیشی جویی (مسابقه) و رقابت در نیكوكاری سفارش می كند. 
"...هر یك از شما ، باید در كردار نیك از دیگری پیشی جوید و با این روش زندگی خود را خوش و خرم سازد" . 
گات ها، هات 53 بند 5 
در این بینش، انسان با پیمودن گاه های رازوزی (راه عرفان) بر آن است تا به خداوند نزدیك شود و با همین انگیزه باید برخی از ویژگی های پروردگار را در خود پرورش دهد. یكی از ویژگی های اهورایی، بخشندگی و داد و دهش بی پایان است. 
از این رو هر فرد نیز با پرداختن به نیكوكاری و داد و دهش که در بینش آموزگارش سفارش شده است، خشنودی اهورامزدا و روان آفرینش را فراهم خواهد کرد. 
در پیام اشوزرتشت آمده است : "داد و دهش را كه پسند اهورامزدا و از نیكوكاری است از نیازمندان دریغ مدارید." 
از یكسو دهش و نیكوكاری در فرهنگ زرتشتی كاری از روی نظم و حساب است زیرا دهشمند بایستی كردار نیك خود را برای ارزش آن انجام دهد و باور داشته باشد كه این عمل در ساختار آفرینش لازم و همراهی با بخشش نیک اهورایی است به عبارتی دیگر دهشمند برای ارزش وجایگاه کارنیک باید به نیکی روی آورد و دهش او برای خودنمایی و رسیدن به مقام و جایگاه مادی دیگری نباشد. 
در سرود" اشم وهو"كه یكی از سرودهای ارزشمند اوستا است.(هات 27 یسنا) آمده: اَشِم. وُهو. وَهیشتِم اَستی. اوشتا اَستی. اوشتا اهمایی. هیَت اَشایی. وَهیشتایی. اَشِم. برگردان آن: اشویی (پیوستن به راستی ونیکوکاری) بهترین است. رسیدن به روشنایی وخوشبختی است. این خرسندی برای کسی است که برای ارزش اشویی نیکوکار کردد. انسان باید همراه با نظم اشا كه هنجار وقانون جاودانه راستی در هستی است، همراه شود و در انجام نیكوكاری خود تنها به پویندگی و بالندگی ارزش های انسانی چشم داشته باشد. 
از سوی دیگر آیین زرتشت با دریوزگی و بیكاری مخالف است. او انسان های كاهل و كسانی كه توانایی كار و كوشش دارند ولی عادت به تنبلی كرده، ریاضت كشی و گدایی را برگزیده تا از دسترنج دیگران بهره مند شوند، نمی پسندد و یكی از روش های نیكوكاری را ایجاد كار برای بیكاران می داند. 
"بیكاران را كه اندام سالم دارند و توانایی انجام كار به كار وادار سازید." 
"به اندازه یی كار به نیازمندان رسانید تا بیكار و بدكار نمانند." 
بزرگمهر، وزیر خردمند انوشیروان در نوشته خود "یادگار بزرگمهر" در در ارزش نیكوكاری چنین می گوید: 
"چون دارایی گیتی، همه زودگذر و تباه شدنی و از میان رفتنی است، كسی كه سزاوار داشتن است، یزدان با دهش نیكش بر او فّر و بزرگی بخشد... توانگر گردد و از او كارهای بزرگ برآید. دارایی فراوان اندوزد، برترین جایگاه را گیرد و به بزرگی و شكوه رسد. او زندگیش دراز، فرزندش فراوان و نیكو، سخنش گیرا و دهش های نیكش به كار باشد." 
آذرباد مارا سپند، موبد دانشمند دوران ساسانی برای پسرش كه زرتشت نام داشت. اندرزهایی نوشت كه بخشی از آن درباره نیكوكاری است. 
"پسرم نیكوكار باش ... تا آْنجا كه می توانی از دارایی ات، داد و دهش كن، دل را شاد ساز، تا یزدان نیكی تو را بیفزاید..." 
"پسرم بشنو تو را می گویم... 
بهترین بخشش ها دانش و خرد است، زیرا دارایی و خواسته پایان پذیر است و دانش و خرد پایدار... به كار نیك گرای زیرا هر كه نیكی كند پاداش نیك یابد." 
نیكو كاری و داد ودهش اکنون همانند گذشته در سنت و فرهنگ زرتشتیان به سه شیوه انجام می گیرد: 
1-نیاز 
2- اشوداد 
3- گهنبار خوانی 
در شیوه نیاز، نیكوكار نسبت به توان مالی خود به صورت نقدی یا به صورت فرآورده های خوراكی و پوشاكی، دهش خود را در اختیار سازمان ها و انجمن های خیریه قرار می دهد تا موبد یا سامانگر آگاه به خواسته جامعه آن را در اختیار نیازمندان قرار دهد. 
در این نگرش، دهشمندی به صورت همگانی انجام می گیرد و بیگمان موجب گداپروری و تنبلی بین نیازمندان نخواهد شد. 
در روش اشوداد، دهشمندی با پرداخت پول و چیزهای جابه جا شدنی نیست. نیاكان ما هدایای خود را به صورت اشوداد(وقف) كه شامل زمین، خانه یا كشتزار بوده در اختیار نیایشگاه و ارگان ها قرار می دادند تا گردانندگان این مراكز كه كارشان ساماندهی به اشودادها بوده از بهره چنین دارایی هایی، برای سودرسانی به نیازمندان بهره گیرند. 
گهنبار: برگزاری جشن هایی است كه شش چَهره (نوبت) در سال برگزار می شود و هر چَهره پنج روز ادامه دارد. در روزهای ویژه گهنبار، هر زرتشتی نسبت به توانمندی مالی خود به داد و دهش می پردازد. در اینگونه نیكوكاری دهشمند با تهیه نان، خوراكی های سنتی، میوه های گوناگون، آجیل و خشكبار در خانه خود و یا در تالار یک نیایشگاه، با فراخوان همگانی، چشم به راه مهمانان است تا از خوان او بهره مند شوند و از خوراکی های سنتی و لُرک (آجیل گهنبار) كه فراهم شده به نسبت مساوی بهره مند شوند. گاهنبار که گونه ای از جشن نیكوكاری است پیوسته با سرور و شادمانی همراه بوده و در آن نیازمند وبی نیاز در کنار یکدیگر باشنده بودند و از داد ودهش ها بهره می گرفتند. 

نسک نامه 
ستوت یسن، گاتهای اشوزرتشت و سرودهای وابسته به آن، علی اکبر جعفری، تهران انتشارات فروهر1359 
نیکوکاری، دادودهش در ایران باستان، برهان ابن یوسف، تهران، انتشارات فروهر 1357 
اندرزنامه بزرگمهر حکیم، برگردان، دکتر فرهاد آبادانی 
اندرز آذرباد ماراسپندان، برگردان دکتر ماهیار نوابی